Wat wetenschap ons leert over het activeren van voorkennis

Een klasgroep is een zootje (on)geregeld… ja! Ja, een allegaartje van mensen met verschillende niveaus van voorkennis, met verschillende methodes om te leren en te onthouden, met een verscheidenheid aan overtuigingen en ga zo maar verder… Met andere woorden, jouw klasgroep is allesbehalve een homogene groep.

Het effect van voorkennis, datgene wat reeds (al dan niet foutief) gekend is over jouw vak of lesonderwerp, bepaalt in sterke mate hoe snel en efficiënt nieuwe leerstof kan onthouden worden en breder toegepast worden. Niet onbelangrijk dus! Gelukkig heeft de wetenschap enkele interessante en nuttige inzichten over het activeren van voorkennis.

We zoomen even in op het belang van de hoeveelheid vakgebonden voorkennis en de kwaliteit van de voorkennis.

Hoeveelheid vakgebonden voorkennis

Terwijl enerzijds het effect van de voorkennis van een leerling niet onderschat mag worden (leerlingen weten soms meer dan je denkt), mag anderzijds de werkelijke voorkennis ook niet worden overschat. Het is utopisch te denken dat jouw leerlingen zich alles zullen herinneren van wat ze de voorbije les, laat staan schooljaren (of maanden, weken of zelfs dagen) hebben geleerd. Herhalingsmomenten zijn dus normaal en noodzakelijk.

Hoe meer geactiveerde vakgebonden (lees: relevant voor jouw lesonderwerp) voorkennis leerlingen hebben, hoe beter en sneller ze nieuwe leerstof begrijpen, hoe langer en beter ze die ook zullen onthouden en kunnen toepassen. Leerlingen met een ruime voorkennis begrijpen ook nieuwe teksten sneller, diepgaander en beter. We mogen daarbij niet vergeten dat voorkennis van leerlingen mede bepaald wordt door hun thuisachtergrond. Omwille van sociale rechtvaardigheid is het dus belangrijk te weten wat die voorkennis is zodat we eventuele lacunes bij de leerlingen kunnen opvullen.

Nieuwe leerstof die niet wordt gelinkt aan al verworven en geactiveerde kennis in het langetermijngeheugen en daardoor geen ‘greep’ vindt, zal snel weer vergeten worden. Daarom is het belangrijk om bij de start van elke les stil te staan bij een aantal woorden, concepten, werkwijzen enzovoort die eerder aangeboden zijn. Het activeren van deze voorkennis is immers noodzakelijk om nieuwe leerstof te verankeren. In een verder stuk van deze cursus krijg je enkele praktische voorbeelden van hoe je deze voorkennis kan activeren met hulp van enkele gangbare ict-tools.

Kwaliteit van de voorkennis

Kwantiteit, hoeveelheid, is 1 ding, de kwaliteit van de voorkennis is uiteraard ook van tel! Iets nieuws aanleren is niet eenvoudig, iets foutiefs (aan)geleerd afleren is nog een heel pak moeilijker.

Wanneer leerlingen misconcepties hebben dan interfereren die misconcepties bij de verwerving en opslag van nieuwe informatie. Een sprekend voorbeeld is de discussie over een platte of ronde aarde. Mensen die geloven dat de aarde plat is gaan nieuwe kennis koppelen aan deze foutieve voorkennis en daardoor ook foutief nieuwe informatie opnemen en hieraan koppelen. Het is dus essentieel om de juiste voorkennis te hebben bij het aanleren van nieuwe informatie.

Je kunt dit soort misconcepties het beste doorprikken door de misconceptie te benoemen en te weerleggen. Het ophalen van voorkennis en het controleren van die voorkennis op juistheid, blijkt dus van groot belang te zijn.

P.s.: de aarde is wel degelijk bol 🙂

Ready? Set! Organize…

Gelukkig is het activeren van voorkennis geen rocket science. Door eenvoudigweg uit te leggen aan leerlingen hoe de huidige les of leerstof zich verhoudt of in verbinding staat met andere leerstof (zowel reeds geziene als toekomstige) kom je tot betekenisvol leren.

Verschillende recente studies bevestigen dat wanneer leerlingen een organisatie van kennis (kennisstructuur) wordt aangeboden waarin ze de nieuwe informatie kunnen verankeren, ze meer effectief en efficiënt leren dan wanneer ze die onderlinge samenhang zelf moeten ontdekken.

Met andere woorden, het aanbieden van structuur, het gebruiken van schema’s en/of het schetsen van het breder kader van je les heeft wel degelijk een (zeer) grote pedagogische impact. Zeker wanneer dit gecombineerd wordt met het (regelmatig) herhalen van vaktermen, concepten en eerder aangeleerde werkwijzen.

…met een advance organizer

Een advance organizer. Nog nooit van gehoord? Waarschijnlijk gebruik je het vaak onbewust om je lessen te structureren en voorkennis van je leerlingen te activeren. Houden zo! Advance organizers zijn een manier om nieuwe leerstof zo aan leerlingen te presenteren dat ze ‘het bos door de bomen’ (blijven) zien.

Een advance organizer:

• maakt leerstof overzichtelijk
• verduidelijkt relaties tussen leerstofonderdelen
• activeert en knoopt aan bij voorkennis
• richt de aandacht op wat belangrijk is
• geeft een kapstok om nieuwe leerstof aan op te hangen

Dat kan grafisch zijn. Denk aan schema’s, tijdslijnen, infografieken, strips, mindmaps of conceptmaps, …

Maar evengoed is een advance organizer:

• een sterk verhaal dat je als ‘narratief kader’ bij het begin van een lessenreeks gebruikt, om daarna stap voor stap je leerstofinhouden aan op te hangen.
• een analogie. Stel dat je leerlingen al redelijk vertrouwd zijn met het concept van een kompas, en nu over de GPS zullen leren. Door beiden te koppelen hebben ze meteen nuttige voorkennis om te koppelen aan het nieuwe concept

Kijk even mee voor je verder gaat

Deze video geeft een mooi inzicht over het activeren van relevante voorkennis, zeker het bekijken waard! Wie weet komt er ook een antwoord in voor (er is een korte quiz voorzien op het einde van deze module ;))

In het volgende onderdeel gebruiken we enkele gangbare ICT-tools om voorkennis te activeren en tonen we (een) gebruik van een advance organizer in de praktijk. In plaats van alle tools aan te halen, leggen we hier de focus op haalbare (en vaak gratis) tools om te gebruiken in je klaspraktijk.

Heb je graag meer informatie en/of zoek je naar (nog) meer inspiratie? Klik dan zeker door op deze collectie!